Agapo.gr Για τον Πολιτισμό, την Κοινωνία, το Περιβάλλον
Και οι Μαχαλάδες
Οι αρχοντογειτονιές πολλών πόλεων της Ελλάδας ήταν γειτονιές(μαχαλάδες) που κατοικούσαν οι υψηλοί αξιωματούχοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και διοικητικοί υπάλληλοι της κρατικής εξουσίας, ως κρατικοί, θρησκευτικοί, πολιτικοί ή στρατιωτικοί λειτουργοί.
Από την άλλη μεριά υπήρχαν και οι ομάδες του μουσουλμανικού πληθυσμού που απασχολούνταν με αγροτικές, εργατικές, εμπορικές, μικροτεχνικές(των επαγγελματικών συναφιών) εργασίες που κατοικούσαν πέριξ των τζαμιών.
Τα Τρίκαλα είχαν περίπου 7 τζαμιά με επτά αντίστοιχους τουρκικούς μαχαλάδες. διατηρώντας την αυτονομία τους οι μουσουλμάνοι έναντι των κατώτερων χριστιανών και ιουδαίων. Ωστόσο συνοικούσαν επί το πλείστον με τους χριστιανούς και ιουδαίους έχοντας και εκείνοι τους δικούς τους μαχαλάδες με τους ναούς, διατηρώντας ο καθένας τα δικά τους ήθη, έθιμα και παραδόσεις.
Σε όλες τις κατακτημένες χώρες οι ιθύνοντες μουσουλμάνοι επιδίωκαν στο ψηλότερο μέρος της πόλης τους να χτίσουν τις κατοικίες τους, για να αισθάνονται ότι ζουν σε ένα τόπο ψηλότερο, για να ξεχωρίζουν από τις άλλες τάξεις και τις άλλες θρησκευτικές μειονότητες.
Για αυτό το λόγο απαγορευόταν αυστηρά να μπει χριστιανός ή άλλος αλλόθρησκος μέσα σαυτούς τους μαχαλάδες, αλλά και να περάσει μέσα από αυτές. Απαγορευόταν και σε παρακατιανούς και αθίγγανους μουσουλμάνους να εισέλθουν εντός αυτών. Έτσι εξασφάλιζαν την ανωτερότητά τους, για να είναι διακριτή έναντι των άλλων, εξασφαλίζοντας συγχρόνως και την ασφάλεια των οικογενειών τους.
Τα περισσότερα σπίτια τους ήταν οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, εκτός των Σαραγιών και των άλλων κρατικών κτιρίων. Περικλεισμένα από μαντρότοιχους και βαριές ξύλινες εξώπορτες και η είσοδος του σπιτιού τους δεν ήταν ποτέ προς το δρόμο, αλλά προς το μέρος της εσωτερικής αυλής.
Όταν άρχισαν να γίνονται οι πρώτες αλλαγές, διοικητικής και πολιτειακής φύσεως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, μετά τη πτώση του Αλή Πασά, (την εποχή των μεταρρυθμίσεων, γνωστή ως Τανζιμάτ-1839-1876), φεύγοντας αρκετοί Οθωμανοί τα υποστατικά και οι κατοικίες των ιθυνόντων μουσουλμάνων μεταβιβάστηκαν, αγοράζοντάς τα πλούσιοι χριστιανοί προεστοί, τσιφλικάδες και μεγαλέμποροι.
Οι κατοικίες των φτωχότερων μουσουλμάνων μικροεπαγγελματιών και των μικροκαλλιεργητών αγοράστηκαν αντίστοιχα από χριστιανούς μικροεμπόρους και μικροτεχνίτες, έχοντας πάντα δίπλα αρκετοί μαχαλάδες και το Βαρόσι ή Βαρούσι τους, το μαχαλά των παριών, πάμπτωχων επαγγελματιών του δρόμου και των ανθρώπων για όλες τις δουλειές.Το Βαρούσι ή Βαρόσι ήταν συνδεμένο με τους μαχαλάδες(γειτονιές) των πάμπτωχων κατοίκων και των παρείσακτων της κάθε πόλης.
Η αρχοντογειτονιά των μουσουλμάνων στα Τρίκαλα άρχισε να λιγοστεύει από ιθύνοντες Οθωμανούς από το 1870, όταν άρχισε να διαφαίνεται ότι η Θεσσαλία θα αποτελέσει μέρος του Ελληνικού Βασιλείου υπό την εποπτεία πάντα των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων.
Το οικιστικό κενό αναπληρώθηκε από το νέο αρχοντολόι των χριστιανών προεστών και μεγάλων κοτζαμπάσηδων, από τα γύρω κεφαλοχώρια των Τρικάλων και Καρδίτσας και από τους τσιφλικάδες της αλλοδαπής
«Στο μήκος των δυο πλευρών του ποταμού, απλωνόταν οι δυο συνοικίες. Στον Άη Νικόλα έμεναν παλαιοί Τρικαλινοί που προώθησαν την πόλη και απ΄ το Βαρούσι Μαχαλά και την Αγία Φανερωμένη, τις δυο παλιότερες κι αρχοντικές τρικαλινές συνοικίες». Νίκος Παππάς.
Η αρχοντογειτονιά των Τρικάλων ήταν του Άη Νικόλα, – Αγίας Φανερωμένης, και των πρώτων αστών ο μαχαλάς της Παναγίας Επισκέψεως. Και το Βαρόσι ο μαχαλάς των πάμπτωχων επαγγελματιών του δρόμου και των ανθρώπων για όλες τις δουλειές, δίπλα, δίπλα, άρχιζε από εκεί και πέρα από το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου.
Από το 1900 άρχισε να δημιουργείται μια πρώτη αστική τάξη και στα Τρίκαλα, και με την άνοδο της Βενιζελικής παράταξης ισχυροποιήθηκε ακόμη περισσότερο. Τότε άρχισε και ο Εθνικός Διχασμός, (1915-1917) μεταξύ της Βενιζελικής παράταξης (του βασιλιά χωρίς στέμμα) και της Βασιλικής παράταξης(του βασιλιά με στέμμα).
Τότε άρχισαν να διχάζονται και οι δυο μαχαλάδες των Τρικάλων, του Άη Νικόλα, και της Παναγίας Επισκέψεως, για θρησκευτικού χαρακτήρα θέματα. Όμως, στη πραγματικότητα επρόκειτο για ταξικούς και πολιτικούς λόγους.
Ακολούθησαν ομηρικές μάχες με πλούσιο υβρεολόγιο μεταξύ των δυο παρατάξεων που εκπροσωπούνταν κι από τις αντίστοιχες εφημερίδες τους. Η Αναγέννηση ήταν προσκείμενη στη βασιλική παράταξη και το Θάρρος στη βενιζελική. Και ο κάθε ναός ήταν το ιερό σύμβολο της κάθε παράταξης, με μεγάλες μάχες για το ποιος ναός θα πάρει και θα έχει την πρωτοκαθεδρία.
Η διαμάχη και ο διχασμός είχε στη βάση ταξικό χαρακτήρα. Οι άρχοντες του Άη Νικόλα-Φανερωμένης από τη μια μεριά είχαν μια ποιο ελληνοκεντρική άποψη και στάση. Θαύμαζαν κάθε τι το αρχαιοελληνικό, δημιουργώντας ωραία πέτρινα νεοκλασικά πέριξ του Αγίου Νικολάου, βλέποντας τους πέριξ του ναού της Παναγίας Επισκέψεως κάπως κατώτερους και συνδεμένους με τα τουρκόσπιτα και δίπλα, δίπλα με τους πάμπτωχους που δεν είχαν στον ήλιο μοίρα, μη θέλοντας καμιά σύνδεση μαζί τους. Το Βαρόσι σηματοδοτούσε για εκείνους μια σύνδεση με την οθωμανική σκλαβιά, υποτέλεια, και βαρβαρότητα.
Μετά τον μεσοπόλεμο και τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο στα Τρίκαλα κυριάρχησε και επιβλήθηκε η νεοκλασική οικιστική αρχιτεκτονική δομή των κατοικιών της άρχουσας τάξης, αλλάζοντας εντελώς την όψη των Τρικάλων.
Τα βαρόσια ή Βαρούσια, οι Οθωμανικοί μαχαλάδες εγκαταλείφθηκαν, παράκμασαν σαν απομεινάρια μιας σκοτεινής εποχής δουλείας και μνήμης της οθωμανικής βαρβαρότητας τα χρόνια της ελληνικής επανάστασης.
Φωτο εξωφύλλου: Το Οθωμανικό ρολόι πάνω στο κάστρο των Τρικάλων