Ο ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΤΡΙΚΑΛΑ

Το Εβραϊκό Πογκρόμ το 1925

ΠΗΡΕ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

Η εβραϊκή κοινότητα στα Τρίκαλα είχε και έχει μακραίωνη ιστορία, από την Βυζαντινή περίοδο ακόμη. Αλλά η πιο σημαντική αύξηση του πληθυσμού της συνέβη μετά την εγκατάσταση των ισπανοεβραίων-«Σεφαραδίμ» το 1492. Αργότερα προστέθηκαν και μετανάστες από την Πορτογαλία και τη Σικελία. Έναν σημαντικό αριθμό Εβραίων μετέφεραν οι Τούρκοι όταν επέστρεψαν από την εκστρατεία τους στη Ουγγαρία (1545) και τους εγκατέστησαν στα Τρίκαλα και σε άλλες ελληνικές πόλεις.

Το 1873 η Κοινότητα είχε 400 μέλη. Η απογραφή του 1907 κατέγραψε 110 εβραϊκές οικογένειες 265 άνδρες και 294 γυναίκες σύνολο 559.

Συναγωγή “Γιεβανίμ”στα Τρίκαλα

Οι Εβραίοι των Τρικάλων ασχολούνταν από το 16ο αιώνα και ύστερα με την παραγωγή μάλλινων, βαμβακερών, μεταξωτών και λινών υφασμάτων. Για αρκετό καιρό διατήρησαν το “μονοπώλιο” του κρασιού ενώ τα μεταγενέστερα χρόνια ως τα πρόσφατα ασχολήθηκαν με το εμπόριο, τη βιοτεχνία και με διάφορα άλλα επαγγέλματα. Μερικοί από αυτούς αναδείχθηκαν στον επαγγελματικό στίβο και διακρίθηκαν ως μεγαλέμποροι, τραπεζίτες και αργυραμοιβοί των Τρικάλων.

Μετά το 1881 ζούσαν στα Τρίκαλα μετά τη συνθήκη  προσάρτησης της Θεσσαλίας(Συνθήκη του Βερολίνου 1878) στο Ελληνικό βασίλειο κάτω από ειδικούς όρους που ίσχυαν για τις κοινότητες των μουσουλμάνων και άλλων θρησκευτικών ομάδων και εθνοτήτων.

Μια περίοδος δύσκολη για κάθε είδους μειονότητες στα Τρίκαλα που ήταν τα πιο εύκολα θύματα να κατηγορηθούν για τις όποιες παραβιάσεις των συνθηκών όταν προέκυπταν διαμάχες και κρίσεις σε κάθε ιστορική στιγμή μέχρι τον 1^ο Παγκόσμιο πόλεμο.

Η Θεσσαλία ήταν μια περιοχή σαν τη σημερινή Θράκη μέχρι τότε. Μετά το 1881 οι Τούρκοι επανήλθαν και πάλι στα Τρίκαλα(1897) και παρέμειναν στρατιωτικά και διοικητικά και πάλι για ένα περίπου χρόνο, βάζοντας πιο χειρότερους οικονομικούς όρους στην Ελλάδα.

Για όλα αυτά τα δεινά του ελληνικού βασιλείου και για πολλά άλλα θα κατηγορηθούν συχνά οι Εβραίοι της πόλης ως προδότες ή  ότι υποστηρίζουν το καθεστώς των Οθωμανών  και όχι των Ελλήνων και ο αντισημιτισμός καλά καλεί από τα πρώτα χρόνια της προσάρτησης της Θεσσαλίας μέχρι και τώρα με αναγραφή ναζιστικών συνθημάτων στους  τοίχους ενίοτε και βανδαλισμούς στο Εβραϊκό Νεκροταφείο των Τρικάλων.

Ό,τι άτυχο και κοινωνική ανατροπή, συλλαλητήριο και διαμαρτυρία γινότανε στην πόλη οι Εβραίοι πάντα έφταιγαν σε κάτι, ακόμη και στην πλημμύρα το 1907 που καταστράφηκε σχεδόν όλη η πόλη οι Εβραίοι την πλήρωσαν μετά τη λεηλασία που ακολούθησε.

Το 1925 μετά το 2^ο παγκόσμιο πόλεμο και τη Μικρασιατική καταστροφή η εβραϊκή κοινότητα των Τρικάλων βγήκε τσακισμένη όπως και οι περισσότεροι Έλληνες. Μετά από δέκα χρόνια συνεχών πολέμων, μόνο οι καλόγεροι των Μετεώρων ήταν πλούσιοι με χιλιάδες στρέμματα γης στην κατοχή τους.

Στην εβραϊκή κοινότητα, φτωχοί  οι περισσότεροι, ασχολούνταν με το μικρεμπόριο στις λαϊκές αγορές των Τρικάλων, το εμπόριο και τις τέχνες σε διάφορα επαγγέλματα. Στην ηγεσία του Εργατικού Κέντρου Τρικάλων βρίσκεται ο Ραφαήλ Φελούς θείος της Αλέγκρα Φελούς-Σκύφτη που αργότερα ανέπτυξε πλούσια κοινωνικοπολιτική δράση εντασσόμενη στο ΚΚΕ από πολύ μικρή ηλικία.

Αλέγκρα Φελούς-Σκύφτη ανιψιά του Ραφαήλ Φελούς, Προέδρου του Εργατικού Κέντρου Τρικάλων. Ο θείος της ο Ραφαήλ Φελούς ήταν γραμματέας της οργάνωσης του ΚΚΕ Τρικάλων Στο ματωμένο συλλαλητήριο συμμετείχε τότε και η 9χρονη Αλέγκρα Φελούς Μετά τα αιματηρά γεγονότα διωκόμενη μαζί με την οικογένεια της βρέθηκε στο Βόλο και εντάχθηκε στο ΚΚΕ από πολύ νεαρή ηλικία.

Το Εργατικό Κέντρο Τρικάλων άρχισε να συστήνεται από την πρώτη δεκαετία του 20^ο αιώνα από την ανάγκη ένωσης όλων των επαγγελματικών και των εργατικών  ενώσεων, που επηρεάστηκαν από την κίνηση των πρώτων σοσιαλιστικών ιδεών που διακινούνταν πλέον και στα νέα εδάφη (Θεσσαλία-Άρτας) της Ελλάδας. Το εργατικό Κέντρο Τρικάλων πέρασε πολλές φάσεις, όπως και γενικότερα το σοσιαλιστικό και το κομμουνιστικό κίνημα στην Ελλάδα.

Ο Ραφαήλ Φελούς ήταν ένας χαριτωμένος και πνευματώδης άνθρωπος με χιούμορ και πολλές φορές τα αστεία του για τα ελαττώματα των δυο λαών Ελλήνων και Εβραίων ήταν μοναδικά. Ζούσε με μια γλυκύτατη γυναίκα  σαν ένα ταπεινός, ταπεινότατος ραβίνος της Ισραηλιτικής Κοινότητα των Τρικάλων όλα του τα χρόνια. Μαχητικός αγωνιστής για τα συμφέροντα των εργατών και των μικροεπαγγελματιών ως πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου και γραμματέας της οργάνωσης του ΚΚΕ Τρικάλων.

Πολλοί Εβραίοι διανοούμενοι αλλά και ο απλός εβραϊκός λαός, μικροεπαγγελματίες  και μικρέμποροι είχαν προοδευτικές ιδέες, κατοικώντας  στη μακρόχρονη ιστορία τους  μέσα σε διαφορετικούς λαούς. Ο διεθνισμός των σοσιαλιστικών και των κομμουνιστικών ιδεών τους ωθούσε πιο κοντά σε τέτοιου είδους κινήματα, γιατί στις διάφορες χώρες που ζούσανε ο αντίπαλος τους ήταν ο Εθνικισμός, ο οποίος όταν φούντωνε σε κάθε χώρα την πληρώνανε με το παραπάνω, παίρνοντας πολλές φορές το δρόμο της μετεγκατάστασης σε νέες χώρες.

Βανδαλισμοί στο Εβραϊκό Νεκροταφείο Τρικάλων μετά το 1995.

Αυτό έγινε και το 1925 μετά τη σφαγή  των διαδηλωτών μπροστά από τη Νομαρχία και στους δρόμους των Τρικάλων. Αμέσως μετά άρχισε ένα πογκρόμ απίστευτης αγριότητας. Η εβραϊκή κοινότητα των Τρικάλων βρέθηκε από τις πρώτες ώρες στο στόχαστρο μιας απίστευτης εκστρατείας αντισημιτισμού.

Πολλές εβραϊκές οικογένειες, όπου φύγει, φύγει εκείνες τις μέρες για να γλυτώσουν από την μανία των διωκτών του και τον τοπικό τύπο που έριχνε καθημερινά λάδι στη φωτιά με αντισημιτικά δημοσιεύματά του και αντισημιτικές ομάδες και πρόσωπα των Τρικάλων να ζητούν τη δίωξή τους.

Από τα δημοσιεύματα εκείνων των ημερών της μεγάλης αιματηρής διαδήλωσης αλιεύουμε μερικά:

«Οι κουμουνιστές διήλθον την κεντρικήν σιδηράν γέφυραν και κατευθύνοντο προς την Νομαρχία φέροντες μαύρων σημαίων και φωνάζοντες «κάτω ο πόλεμος κάτω ο στρατός». Των κουμουνιστών μετείχον τρεις τέσσερες γυναίκες εβραίαι, εξ΄ ών μία ονομαζόμενη Θωμαί, τύπος γνωστός».

Εφημερίδες των Τρικάλων σε ρόλο του χαφιέ. Σε έδιναν στην ασφάλεια και στην αστυνομία πρώτες.

« Εκ των συνεχισμένων ανακρίσεων επί των αιματηρών ταραχών των κομουνιστών προκύπτουν νέαι άγνωστοι λεπτομέρειαι της εκτελέσεως του προσχεδιασμένου κινήματος. Σπουδαιότατον  αν μη τον πρώτιστον ρόλον έπαιξαν κομμουνισται Ιστραλίται εξ ών συνελήφθησαν μέχρι σήμερον άνω των 20 εν οίς και τινες εβραιοπούλαι έως 65 εν όλω».

 «Το κίνημα είχε προμελητηθεί ήτο καθ΄ όλα προπαρασκευασμένον και ένοπλον επεχειρήθη δε όπως παρασύρη τους αγρότας, επ΄ευκαιρία της καταλήψεως του δασώδους τμήματος της Μονής Μετεώρων. Σήμερον την πρωίαν αφίκοντο εκ Λαρίσσης και εντός της ημέρας πρόκειται να ενεργηθούν συλλήψεις . Αι εβραίοι κουμουνίστριαι αι μετασχούσαι του κινήματος, ησχημόνουν χθες του Νομάρχου».

«Κατά την διοίκησίν της χωροφυλακής, το κίνημα και αι ενταύθα σκηναί διοργανώθηκαν υπό πέντε ιστραλιτών, ελθόντων ενταύθα  εκ Θεσσαλονίκης και διεφυγόντων την σύλληψιν. Οι αγρόται παρεσύρθησαν και δεν εγνώριζαν τον σκοπόν του συλλαλητηρίου, ανέμενον ότι πρόκειται περί των κτημάτων του Καστρακίου.»

Το στρατοκρατικό καθεστώς ελέγχοντας όλες τις πηγές πληροφόρησης , έστησε και έστηνε το σκηνικό του εβραϊκού κινήματος και του «Σιωνιστικού δακτύλου» διοχετεύοντας κάθε μέρα ανακρίβειες και σενάρια συνωμοσίας για να σκεπάσει με κάθε μέσο το αίμα των αθώων εργατών.

Η Εβραϊκή κοινότητα μπροστά σ΄αυτό το όργιο των δημοσιευμάτων  και των διώξεων και των βιαιοπραγιών το οποίο είχε αρχίσει από πολύ νωρίς,  καίγοντας «οι γνωστοί-άγνωστοι» τους πάγκους των μικροπωλητών Εβραίων, η εβραϊκή κοινότητα από το φόβο των διώξεων και των φυλακίσεων  αναγκάστηκε εκείνες τις μέρες να διαγράψει πολλά μέλη της, τα οποία τα περισσότερα είχαν προφτάσει να διαφύγουν σε γειτονικές πόλεις στον  Βόλο, Καρδίτσα και Λάρισα.

Βασίλης Πάνος

Πηγές: Ισραηλιτική Κοινότητα Τρικάλων

Εφ. ΘΑΡΡΟΣ, ΑΝΑΓΓΕΝΗΣΙΣ,

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΕΘΝΟΣ, ΣΚΡΙΠ,ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ,